Wniosek o rozpoznanie niezaskarżalnych postanowień sądu I instancji (art. 380 kpc)
W apelacji możemy zawrzeć wniosek o rozpoznanie niezaskarżalnych zażaleniem postanowień sądu I instancji posiadających wpływ na wynik sprawy (art. 380 kpc). Mowa o tego rodzaju postanowieniach, od których w ogóle w świetle przepisów (przede wszystkim art. 394 i art. 394[1a] kpc) nie przysługuje zażalenie. Są to np. postanowienie dowodowe czy postanowienie o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu.
Sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.
§ 1. Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest:
1) zwrot pisma wniesionego jako pozew, z którego nie wynika żądanie rozpoznania sprawy;
2) zwrot pozwu;
3) odmowa odrzucenia pozwu;
4) przekazanie sprawy sądowi równorzędnemu lub niższemu albo podjęcie postępowania w innym trybie;
5) zawieszenie postępowania i odmowa podjęcia zawieszonego postępowania;
6) zwrot kosztów, określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, zwrot opłaty lub obciążenie kosztami sądowymi – jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy.
§ 2. Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. Jeżeli przy wydaniu postanowienia sąd odstąpił od jego uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia, a jeżeli podlegało ono doręczeniu – od dnia jego doręczenia.
§ 3. Zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie zaskarżonego postanowienia i wniosek o jego zmianę lub uchylenie, jak również zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów.
§ 1. Zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji przysługuje na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest:
1) odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;
2) oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego oraz niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji;
3) rygor natychmiastowej wykonalności;
4) wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia do czasu rozstrzygnięcia skargi o wznowienie postępowania;
5) stwierdzenie prawomocności orzeczenia;
6) skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia;
7) odmowa uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia;
8) sprostowanie lub wykładnia orzeczenia albo ich odmowa;
9) zwrot zaliczki, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oraz wynagrodzenie biegłego, mediatora i należności świadka, a także koszty przyznane w nakazie zapłaty, jeżeli nie wniesiono środka zaskarżenia od nakazu;
10) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego;
11) zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem;
12) odrzucenie zażalenia;
13) odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego;
14) zatwierdzenie ugody w sprawie odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów;
15) wstrzymanie wykonania decyzji, w przypadku zawieszenia postępowania, na zgodny wniosek stron zamierzających zawrzeć ugodę w sprawie odwołania do sądu ochrony konkurencji i konsumentów.
§ 2. W postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia, o którym mowa w § 1, przepisy art. 394 § 2 i 3 oraz art 395–397 stosuje się odpowiednio.
§ 3. Jeżeli w sądzie pierwszej instancji nie można utworzyć składu do rozpoznania zażalenia, zażalenie rozpoznaje sąd drugiej instancji.
Skoro tego rodzaju postanowienia nie są możliwe do samodzielnego zaskarżenia, to można je kwestionować przy okazji apelacji.
Przedmiotem rozpoznania przez sąd II instancji mogą być tylko takie postanowienia sądu I instancji, które:
- zostały wydane do czasu zamknięcia rozprawy
- miały wpływ na wynik sprawy
O ile pierwszy warunek nie budzi wątpliwości, o tyle co do wpływu na wynik sprawy musimy taki hipotetyczny wpływ wyjaśnić. Należy we wniosku na podstawie art. 380 kpc określić hipotetyczny wpływ na wynik sprawy. Ostatecznie to, czy kwestionowane postanowienie taki wpływ miało, będzie podlegało ocenie sądu II instancji.
Z omawianym wnioskiem wiąże się ściśle instytucja zastrzeżenia do protokołu (art. 162 kpc). Jak wynika z art. 162 kpc strona powinna zwrócić uwagę sądu na uchybienie przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Zastrzeżenie można zgłosić najpóźniej na kolejnym posiedzeniu. Jeżeli strona jest zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika (m.in. adwokata, radcę prawnego), a nie zgłosiła takiego zastrzeżenia, to nie ma prawa powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania.
§ 1. Strona powinna zwrócić uwagę sądu na uchybienie przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Zastrzeżenie można zgłosić najpóźniej na kolejnym posiedzeniu.
§ 2. Stronie zastępowanej przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania. Skutku tego nie niweczy wypowiedzenie lub cofnięcie pełnomocnictwa.
§ 3. Przepisu § 2 nie stosuje się, gdy chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu lub gdy strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.Art. 162 kpc
Oznacza to, że zgłoszenie zastrzeżenia do protokołu strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika jest koniecznym warunkiem dla wniosku na podstawie art. 380 kpc (postanowienie SN z 16 marca 2021 r., IV CSK 409/20).
Rygor ten ustawa łagodzi tylko w dwóch sytuacjach:
- gdy chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu
- strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy
W sytuacji, gdy strona jest nieobecna podczas rozprawy, na której doszło do naruszenia przepisów postępowania (np. pominięcie wniosku dowodowego), a rozprawa została na tym samym terminie zamknięta, strona może w trybie art. 380 kpc wnosić o rozpoznanie takiego postanowienia, mimo iż nie zgłosiła zastrzeżenia do protokołu i nie musi wykazywać braku winy (wyrok SN z 9 lipca 2020 r., III UK 7/19).
Co istotne, w świetle aktualnego orzecznictwa SN, zastrzeżenie do protokołu nie musi wskazywać naruszenia konkretnych przepisów (np. postanowienie SN z 22 stycznia 2021 r., III CSKP 23/21), wobec czego nawet jeżeli jakiś przepis został pominięty w zastrzeżeniu, a jest z nim związany, możliwe będzie wskazanie jego naruszenia w apelacji.
W postępowaniu przed sądem I instancji na rozprawie 17 listopada 2022 r. został pominięty dowód z opinii biegłego sądowego, ponieważ miałby on powodować przedłużenie postępowania i nie był istotny dla sprawy (art. 235[2] § 1 pkt 2 i 5 kpc). Na tej samej rozprawie pełnomocnik powoda zgłosił zastrzeżenie do protokołu w trybie art. 162 kpc, wyjaśniając, że dowód ten jest istotny, ponieważ ma dostarczyć wiedzę specjalną, niezbędną do ustalenia nieprawidłowego wykonania zobowiązania oraz wysokości szkody, co mogło naruszyć art. 227 kpc oraz art. 278 § 1 kpc.
Postanowienie dowodowe sądu I instancji nie mogło zostać zaskarżone w drodze zażalenia, więc w przypadku niekorzystnego orzeczenia, powód może kwestionować opisane postanowienie dowodowe. Spełnił on warunek zgłoszenia zastrzeżenia do protokołu.
Przykładowo, wniosek taki mógłby w apelacji zostać sformułowany w następujący sposób:
Jednocześnie na podstawie art. 380 kpc wnoszę o rozpoznanie postanowienia sądu I instancji wydanego na rozprawie 17 listopada 2022 r. w przedmiocie pominięcia dowodu z opinii biegłego sądowego, ponieważ w ten sposób zostały naruszone art. 235[2] § 1 pkt 2 i 5 kpc oraz art. 227 kpc i art. 278 § 1 kpc. Dowód ten zmierzał do wykazania – w świetle wiedzy specjalnej – nieprawidłowego wykonania przez stronę pozwaną zobowiązania oraz wysokość poniesionej przez powoda szkody. Były to fakty istotne z perspektywy dochodzonego roszczenia odszkodowawczego i dowód nie zmierzał do przedłużenia postępowania, a więc nie zachodziła podstawa jego pominięcia, wskazana w art. 235[2] § 1 pkt 2 i 5 kpc. Pominięcie dowodu miało wpływ na wynik sprawy, ponieważ w sprawie nie dokonano ustaleń co do nieprawidłowego wykonania zobowiązania i poniesionej przez powoda szkody, co skutkowało oddaleniem powództwa.